24 Mart 2015 tarihli mektubunda Yemen Devlet Başkanı Hadi, Suudi Arabistan, BAE, Bahreyn, Umman, Katar ve Kuveyt liderlerini Yemen’in BM Sözleşmesi 51. madde uyarınca meşru müdafaa hakkı çerçevesinde tüm tedbirleri almaya, yasal ifadesiyle rızayla meşru müdafaaya davet etmişti. Askerî müdahale uluslararası hukuk bağlamında birtakım problemlere sebebiyet vermektedir.

Öncelikle, BM Güvenlik Konseyi, 2204 sayılı ve 24 Şubat 2015 tarihli kararında “Yemen’in toprak bütünlüğü, bağımsızlığı, egemenliği üzerine güçlü bağlılığını” ve “Yemen’deki politik, ekonomik, insanî ve emniyet durumları üzerine kaygılarını” bildirse de, Konsey henüz Sözleşme’nin 7. Bölümü bağlamında askerî bir müdahaleye yetki vermedi. Bu manada , askerî müdahalenin yasallığı Yemen Devlet Başkanı Hadi’nin devletleri rızayla güç kullanmaya davet etmesinde aranmalı.

Kısaca ifade edilirse, Körfez İşbirliği Konseyi’nin öncülük ettiği askerî müdahale “davetle müdahale” bağlamında yasal bir zemin bulabilir. Genel olarak egemen bir devlet kendi topraklarında yabancı güçlerin kuvvet kullanmasına rızasını bildirirse, bu rıza uluslararası hukukun en mühim ilkelerinden biri olan kuvvet kullanma yasağının oluşmasını engeller. Bu rıza, veya yasal ifadesiyle davet, yakın geçmişte Suriye topraklarında vahşi eylemlerde mevcut bulunan IŞİD’e karşı Irak tarafından da yapılmıştı. Bununla birlikte , Suriye kendi topraklarında kuvvet kullanılmasına rıza göstermeyince ve bu anlamda yalnızca “koordineli bir askerî operasyon” önerince, Amerika ve Irak, terörist bir yapının tehditlerini engelleme hususunda “ muvaffakiyetsiz veya isteksiz” olursa, başka bir devletin topraklarında askerî müdahale bu temelde yasallık kazanabilir pozisyonunu almışlar ve bu pozisyon İngiltere gibi birkaç ülke tarafından takviye bulmuştu. Tabii bu, modern uluslararası hukukta tartışmalı bir argüman ve Suriye’deki askerî operasyonların yasallığına duyulan kuşku ve bu eksende gercekleşen analizler de durumu ispatlamaya yetmektedir.

BM Sözleşmesi 51. maddede ifade edilen “toplu meşru müdafaa” hakkı uzun vakit devletler arası terimlerle ortaya çıktı . Şayet , maddenin metninin devlet niteliği taşımayan aktörlere karşı da meşru müdafaayı kapsayıp kapsamadığı konusu uluslararası hukuka göre halen tartışmalı bir konu. IŞİD’e gercekleşen askerî müdahaledeki çekincelerin çok büyük kısmı Yemen’de Husilere karşı gercekleşen müdahalede de geçerliliğini korumakta. İfade edilmeli ki, Uluslararası Adalet Divanı (UAD), maddenin devlet dışı aktörlere karşı meşru müdafaayı da içerdiği hususu üzerine bir karar vermedi ve görüş bildirmedi. Bununla beraber , 11 Eylül trajedisinden başlayarak bu konu üzerine yasal öğreti güçlü bir biçimde gelişti. Son IŞİD örneğinde görüleceği üzere, devlet uygulaması meşru müdafaanın devlet dışı silahlı çatışmalarda da uygulanabileceği tezini desteklemekte. Şayet tekrar de, toplu meşru müdafaa doktrininin devletler arası yönünü hiç bir zaman kaybetmeyeceği bir hakikat . Devlet dışı bir aktöre karşı askerî müdahaleye başvurulsa bile , bu müdahale devlet dışı aktörün kısmen kontrolünde tuttuğu ana devletin topraklarında gerçekleşir. Uluslararası hukukta egemenlik yetkisinin bile bir pahası vardır.

Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Dusko Tadic davasında ifade ettiği üzere, “devlet otoriteleri ve organize silahlı kuvvetler ya da devlet içinde benzeri gruplar arasında uzun devam eden silahlı çatışmalar” varsa, o çatışma “uluslararası nitelikte olmayan silahlı bir çatışmadır.” Yemen örneğinde de, Yemen kuvvetleri ile Husiler arasında çatışmanın yoğunluğu bu sınırı aşmış görünüyor.

Bu anlamda , Yemen’deki “uluslararası nitelikte olmayan silahlı çatışma” Başkan Hadi’nin siyasî otoritesini halen koruduğu ve meşru bir hükümet olduğu manasına gelebilir. Hukukilikten uzak siyasi tartışmaları bir kenara bırakarak, Yemen’de halen geçerli bir hükümetin varlığı Suudi Arabistan tarafından yönetilmektde olan askerî operasyonların tatmin edici ölçüde yasal bir zemin taşıdığı da söylenebilir. Yine de unutmamak gerek ki, müdahaleci devletlerin uluslararası insancıl hukuk ve insan hakları hukuku çerçevesinde yükümlülükleri vardır.

Yemen krizinin mühim yasal yönlerinden biri de üçüncü devletlerin bu çatışmaya karışma kapsam ve şekilleridir. Devletler çıkarları gereğince bir çatışmanın değişik kutuplarında yer alabilirler. Bununla beraber , bir çatışmanın bir kutbunda yer almakla, silahlı bir çatışmaya yasal yükümlülükler doğuracak şekilde taraf olmak arasında ince bir çizgi vardır. Bu taraflılık durumu her türlü silahlandırma, teçhizatlandırma, finanse etme, askerî etkinlikleri destekleme gibi her türlü faaliyeti kapsamaktadır. UAD’nin Nikaragua davasında devletlerin bu faaliyetlerde bulunması yasaklanmış ve savaşan tarafların olduğu bir iç silahlı çatışmada diğer devletlerin tarafsız kalmaları gerektiği ifade edilmiştir. Dahası, bir devlet yukarıda sayılan faaliyetlerden birinde bulunmuşsa, bu o devleti uluslararası tarafsızlık hukuku çerçevesinde “ birlikte savaşan – co-belligerent” bir devlet yapar. İran ve Amerika’nın bu noktadaki faaliyetleri uluslararası hukuka göre kuşku uyandırmaktadır.

Körfez İşbirliği Konseyi’nce doğru bir şekilde ifade edildiği üzere, Yemen krizi “bölgenin güvenliği ve istikrarı adına mühim bir mesele ve dünya barış ve güvenliği için bir tehdit” haline geldi. Davetle askerî müdahalenin uluslararası hukuka göre tümünün yasal olduğu gerçeğini bir kenara bırakırsak, Yemen’deki olağan durumu daha da kötüleştirebilecek riskler taşıması mühim bir argüman. Böyle bir durumda, savaşan tarafları bir antlaşma için aynı masa etrafına toplayabilmek çok fazla zor hale gelebilir. Bu anlamda , askerî müdahalenin muhtemel sonuçları yeterince değerlendirilmemekte. Askerî müdahalenin hızlı bir düzenlemeden ziyade uzun bir süreç olduğu akıldan çıkarılmamalı. Bu husus askerî müdahale konseptinin genel olarak en temel problemlerinden biri. Askerî müdahalelerin hızlı sonuçları alınır  alınmaz, uluslararası kamuoyunun askerî müdahale gercekleşen ülkeye siyasi ve finansal takviye vermekte aciz kaldığı apaçık bir hakikat . Bu Kaddafi’nin devrilmesinden akabinde Libya’da dramatik sonuçları olan bir tecrübeydi ve etkileri hâlâ devam etmekte. Bu açıdan, uluslararası kamuoyunun şimdiden Yemenlilerin geleceğini tasarlamaya başlamaları dünya barışını sağlama ve istikrar adına mühim bir husus. Askerî müdahale sürecinde olduğu gibi, Körfez İşbirliği Konseyi askerî müdahale ertesi inşa sürecinde de mühim görevler ifa etmelidir. Bu aslında, barış dolu bir gelecek umudumuzu koruyabilme adına en temel görev.

*Turgut Özal Üniversitesi Uluslararası Hukuk Bölümü